بیش از 300سال سابقه حرفه کتابداری در آستان قدس رضوی

کتاب و کتابداری سابقه‌ای دیرینه در فرهنگ و تمدن اسلامی و ایرانی دارد و اسنادی که در این خصوص در مرکز اسناد آستان قدس رضوی موجود است گواه بر این مدعاست.

قدیمی ترین سند کتابداری با بیش از 300 سال قدمت
قدیمی ترین اسناد مربوط به کتابداری و کتابخانه، در مرکز اسناد آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود. این اسناد مربوط به کتابخانه آستان قدس رضوی است و از آنجایی که فعلا تنها اسناد موجود درایران محسوب می شوند به نوع خود ارزشمند و برای بررسی مشاغل حوزه کتابخانه قابل توجه است.
الهه محبوب؛ رئیس اداره اسناد آستان قدس رضوی، با معرفی قدیمی‌ترین سند حرفه کتابدرای که متعلق به سال 1009 قمری است، به بررسی‌های انجام شده بر روی اسناد اشاره دارد که سابقه شغل کتابداری به عنوان رئیس کتابخانه را از دوره صفوی عنوان می‌کند.
وی با اشاره به اهمیت این شغل، انتصاب کتابدار را توسط شاه عنوان کرده که معمولا افرادی فاضل و دانشمند برای این کار گمارده می شدند.
خاندان دانشمند دوست محمد استرآبادی از جمله خاندانی بودند که سالیان سال کتابداری کتابخانه آستان قدس رضوی را بر عهده داشتند.

وظایف محوله در کتابخانه
وظیفه کتابدار، نظارت بر همه امور کتابخانه اعم از تحویل گرفتن کتاب های صحافی شده، وقفی و نذری و امانت کتاب به مراجعان بود و تا اواسط دوره قاجار کتابدار به نوعی رئیس کتابخانه نیز محسوب می شد. اما از دوره قاجار با ایجاد شغل ریاست کتابخانه، بسیاری از این امور به رئیس کتابخانه واگذار شد.
محبوب به مشاغلی همچون ناظم، معاون، امین، مشرف، ضابط، مدرس، فراش، دربان، خادم، مذهب، محرر، طغرانویس در کتابخانه اشاره دارد که در دوره قاجار با توسعه کتابخانه‌ها ایجاد شد.
با توجه به وقفی بودن کتاب‌ها، حفاظت از آن وظیفه خطیری را ایجاد می‌کرد و البته همین مساله باعث تداوم و جاودانگی کتابخانه آستان قدس رضوی تا به امروز بود.

کتابخانه رضوی از قاجار تا انقلاب
در دوره ی قاجار و در زمان تولیت حاج میرزا موسی خان(1248-1261ق) ملاحسین نامی که از مشاهیر و اتقیای روزگار خود بوده است  کتابدارکتابخانه آستان مقدس رضوی می‌شود .
در زمان سلطنت ناصرالدین شاه، ابوالحسن میرزا شیخ الرئیس متصدی و  رئیس کتابخانه رضوی بوده است و بعد از او حاج اوکتای قاآن پسر حسنعلی میرزا شجاع السلطنه ریاست کتابخانه را بر عهده داشته است.
در این دوران سمت‌هایی چون رئیس کتابخانه، معاون، ناظم، صحافباشی، کتابدار، مصحح و ... در کتابخانه وجود داشته و داری شر ح وظایف و مواجب معین و مشخص بوده اند.  
در دوره پهلوی آقای ابوالقاسم کتابداری از کتابداران کتابخانه آستان قدس رضوی برای گذراندن دوره آموزشی کتابداری به صورت آکادمیک نزدیک دو سال به اروپا سفر کرده و اولین کتابدار این کتابخانه است که دوره علمی و آکادمیک کتابداری را تعلیم دیده است ایشان چندی به سمت معاون و حدود هفت سال نیز به سمت ریاست کتابخانه انتخاب شدند.

کتابداری آکادمیک
با توجه به تحولات و توسعه علوم در قرن بیستم و ایجاد برخی رشته‌ها، کتابداری به عنوان یک علم و رشته، دارای رتبه دانشگاهی و اعتبار آکادمیک شد و دانشگاه های مختلف به تربیت و پرورش کتابدار پرداخته و کم کم کتابخانه‌های بزرگ با استخدام کتابداران روند خدمات و توسعه کتابخانه‌ها را از حالت تجربی خارج کرده و برای امور مختلف کتابخانه‌، استاندارد ها و معیارهایی تهیه و منتشر شد.
محمد مشایخی؛ که سابقه طولانی فعالیت در کتابخانه آستان قدس رضوی را دارد، كتابداری را برگرفته از دو عنصر اساسی كتاب و انسان عنوان می کند که کتابدار مسیر ارتباط این دوعنصر را هموار می‌کند.
وی، تمامی هزینه‌ها، دغدغه و وسواس در انتخاب و خرید، ساماندهی و فهرست نویسی استاندارد، بخش‌ها و تالارهای دسترس پذیر، اطلاع رسانی و تبلیغ دقیق را برای دسترسی کاربر به منبع مورد نیازش عنوان می‌کند.

کتابداران بارگاه منور رضوی
بنا به گفته وی جایگاه و اهمیت کتابدار بجز موارد فوق که در تمامی کتابخانه ها دارای حساسیت است، در کتابخانه آستان ملکوتی حضرت شمس الشموس از زوایای دیگر دارای اهمیت است.
وی کتابخانه آستان مقدس رضوی را به دلیل انتساب به بارگاه ملکوتی  آقا علی بن موسی الرضا (ع) که ملقب به عالم آل محمد(ص) هستند را دارای شان و منزلتی عظما عنوان می کند که بر این اساس می بایست به بهترین منابع، امکانات و تجهیزات مجهز بوده و خدمات ارائه شده در شان این امام همام باشد.
کاربران و مراجعان کتابخانه که از رواقها و دربهای مختلف به حرم رضوی مشرف می شوند به محض ورود به آستان ملک پاسبان حضرت رضا(ع) و عرض سلام و ارادت به پیشگاه حضرت رضا(ع) خود را میهمان این ارض اقدس دانسته و از تمامی کارکنان، مدیران و پرسنل حاضر در این مکان توقع برخورد مهربانانه و پاسخگویی مناسب را دارند و این توقع در مراجعان کتابخانه بیشتر احساس میشود چون به عنوان مراجعانی ثابت، با نیاز پژوهشی-اطلاعاتی مشخص توقع شان دریافت خدماتی با کیفیت عالی و متفاوت از کتابخانه‌های دیگر است.
مشایخی با اشاره به قدمت کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی که به بیش از هزار سال می رسد، وظیفه کتابداران و مدیران این مرکز را نسبت به سایر کتابخانه‌ها چندین برابر عنوان می‌کند و معتقد است کارکنان می‌بایست ضمن ارائه خدمات ارزنده و مناسب، حفظ میراث مکتوب شیعه و همچنین توسعه خدمات با زیربنای فناوری‌های نوین را مد نظر داشته باشند.
وی به دلیل رشد فراوان دیجیتال سازی منابع، توسعه زیر ساخت‌های خدمات الکترونیک و مجازی، توسعه خدمات و گسترش مناسب مراکز تخصصی، نقش بستن تصویر سازمانی بسیار مناسب از کتابخانه در ذهن کاربران،  توقع مراجعان و اعضا از کتابخانه مرکزی را بسیارعنوان می‌کند که توقعی به حق و به جاست.

اطلاعات بروز کتابدار
وجود منابع غنی و ارزشمند این کتابخانه که از نظر تنوع منابع اطلاعاتی در منطقه بینظیر است و علاوه بر کتب خطی، چاپ سنگی، کتب چاپ سربی، کتب چاپ معمولی، پایان نامه ها، نشریات، اسناد، عکسها، نشریات دولتی، نقشه ها، اشیای موزه‌ای و ...را در بر می گیرد نیازمند آن است که کتابدارانی با سطع اطلاعاتی بروز از منابع در این مجموعه فعالیت کنند.
آنچه به عنوان یکی از شاخصه‌های کتابخانه آستان قدس رضوی به شمار می‌رود، ارائه مشاوره اطلاعاتی مناسب در میان میلیونها رکورد و منبع کتابخانه‌ای، ارائه خدمات ارجاعی به کاربران و داشتن اطلاعات به روز کتابداران این مجموعه است که محیطی قابل اعتماد را برای مخاطبان آن ایجاد کرده است.