سفر به اعماق آسمان با ابزاری از گنجینه نجومی موزه رضوی

پنجم اسفند ماه مصادف با روز مهندس فرصتی برای گذر در گنجینه نجوم موزه رضوی و آشنایی با ابزار قدیم ارزشمند در این علم است.

تئودولیت‌های گنجینه نجوم
دوربین نقشه برداری یا همان تئودولیت‌ها که در گنجینه نجوم آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود از نخستین وسایل نقشه برداری است که در آن‌ها از ترازهای اپتیکی استفاده شده است.
این وسیله یک تلسکوپ کوچک است که در چشمی آن یک شیشه مدرج کار گذاشته شده و با سیستم سمت ـ ارتفاعی بر یک پایه نصب شده و بوسیله صفحات مدرج می‌توان ارتفاع و سمت دوربین را در هر نقطه‌ای تعیین کرد. با استفاده از این ابزار می‌توان با ثبت مواضع اجرام مختلف در زمان‌های معین یا ثبت موضع یک جسم در زمان‌های مختلف موقعیت جغرافیایی ناظر را تعیین کرد.
تلسکوپ به کار رفته در تئودولیت از نوع دوربين‌هاي نجومي است و از يك بدنه، دو عدسي شيئي و چشمي و يك صفحه شيشه‌اي كه روي آن دو تار سياه رنگ عمودبرهم حك شده تشكيل شده است. اين مجموعه حول محور افقي چرخش مي‌كند.

یادگارهای نجومی
سیدجلال‌الدین تهرانی اخترشناس، ریاضی‌دان و سیاستمدار ایرانی در دوران پهلوی بود که حسب آشنایی با علم نجوم به «سيد جلال‌الدين منجم» معروف شد و دستگاه‌هاى نجومى و اخترشناسى متعلق به خود را وقف آستان قدس رضوی کرد که اکنون بخش اعظم وسایل اخترشناسی گنجینه نجوم حرم مطهر امام رضا(ع) از وقفیات وی به شمار می‌رود.
از مجموعه بی‌نظیر او در گنجینه نجوم می‌توان به انواع تلسكوپ(شكستی و انعكاسی)، كره(سماوی، نجومی و جغرافیایی)، دوربین(چشمی، اپرا)، سكستانت و اكتانت، كادران(وسیله اندازه‌گیری زاویه‌های عمودی)، انواع مدل حركت زمین، وسایل نجوم دریایی، چندین نمونه گونیا، خط‌كش و پرگار(مورد استفاده در ساخت وسایل نجومی)، دستگاه مورس و زلزله‌نگار، اسطرلاب‌های نفیس قرون ۱۲ و ۱۳ هجری‌قمری اشاره کرد.
تئودلیت‌ها نیز بخشی از این مجموعه ارزشمند به شمار می‌رود.
یکی از این تئودولیت‌ها در بروکسل، پایتخت بلژیک توسط ادموند پاکر از جنس برنج به طول 5/22 سانتی‌متر، ارتفاع 21 سانتی‌متر، قطر دهانه 3/3 سانتی‌متر، قطر قطب‌نما 13 سانتی‌متر، قطر خارجی عدسی گشودگی 3 سانتی‌متر، قطر خارجی گشودگی 7/2 سانتی‌متر، قطر داخلی عدسی گشودگی 2/2 سانتیمتر قطر خارجی و صفحه قطب‌نما 13 سانتی‌متر ساخته شده است.
تئودولیت‌های دیگری نیز در این مجموعه وجود دارد که توسط W & Le.Gurley در کشورآمریکا وGustan Heyde در آلمان ساخته شده است که هر کدام اندازه‌های مختلفی دارند.

گنجینه نجوم
گنجینه نجوم آستان قدس رضوي با 5 ویترین در وسعتی قریب به 400 متر مربع در حرم مطهرامام رضا(ع) - صحن كوثر - طبقه دوم ساختمان موزه رضوی قرار دارد كه به نمايش مجموعه‌اي از انواع ابزارآلات نجوم مانند اسطرلاب، قبله‌نما و قطب‌نما، تلسکوپ،كره‌های آسمانی و جغرافیایی، ذات‌الحلق، تئودوليت، سکستانت، مدل حركت زمين، ماه، خورشيد و انواع دوربين های دو چشمي و تک چشمی اختصاص يافته  است.