حکومت بوشهر

«حکومت بوشهر» حکایت اسناد و مکاتباتی است که حاکم آن رضاقلی خان نظام السلطنه مافی طی سالهای 1319 قمری تا 1321 داشته است. رضا قلی خان سالار معظم که دارای القابی چون مجیرالسلطنه، سردار مکرم و نظام السلطنه می‌باشد در سراسر زندگی و مأموریت‌های خود کلیه‌ی مکاتبات، نامه‌ها، عرایض و تلگرافات را نگهداری می‌کرد. کتاب حاضر، منتخبی از مجموعه اسناد دوران حکومت رضاقلی خان در بوشهر است. او از اواسط سال 1319 قمری با لقب سالار معظم به حکومت بوشهر و بنادر منصوب گشت و این مأموریت تا اوایل سال 1322 قمری ادامه یافت. این اسناد در دو جلد منتشر شده است: جلد اول- اسناد سال‌های 1319-20 قمری جلد دوم- اسناد سال 1321 قمری آنچه در مجلدات ارائه شده است، منتخبی از کل مجموعه می‌باشد که حدود یک سوم از کل اسناد موجود را در بر می‌گیرد. علاوه بر اسناد خانوادگی، رونوشت تعدادی از اسناد موجود در وزارت امورخارجه مربوط به همین سالها نیز در این کتاب ارائه شده است. نسخه های اصلی این دسته از اسناد در بایگانی کتابخانه وزارت خارجه موجود است. آنچه در دسترس خانواده قرار داشته عرایض و نامه‌هایی بوده که به رضا قلی خان ارسال شده بودند و فاقد مکاتبانت او با دولت مرکزی و افراد سرشناس بوده ولی اسناد وزارت امورخارجه شامل مکاتبات رضاقلی خان و کارگزار بوشهر با وزیر امورخارجه و دیگر افراد سرشناس از جمله صدراعظم و حاکم فارس می‌شود. انواع اسناد ارائه شده در این کتاب به چند دسته تقسیم می‌شود: مجموعه اسناد متفرقه سالیانه مجموعه تلگراف‌ها مجموعه راپرت‌های روزانه صورت مواجب و حقوق مجموعه اسناد وزارت امورخارجه اسناد بکر به خصوص اسنادی که جهت تاریخ نگاری تنظیم نشده‌اند، منابع ارزشمندی برای بازنگری وقایع و جریان‌های تاریخی یک دوران هستند. انتشار این کتاب نیر در راستای همین هدف بوده است. اهمیت این اسناد به اختصار به این شرح است: از جنبه‌ی تاریخی این مدارک وقایع سه سال حکومت بندر بوشهر و رویدادهای آن منطقه را بازگو می‌کند. در مکاتبات با حکومت مرکزی مسائل حکومتی و گرفتاری‌های مالی و اجرایی مکرر به چشم می‌خورد. مجموعه تلگراف‌هایی که از وزیر امورخارجه و حاکم فارس به رضا قلی خان ارسال شده‌اند، نمایانگر مطالب حائز اهمیت از دیدگاه دولت مرکزی است. نحوه ارتباط دائمی بین دولت مرکزی با حاکم و کارگزار در این مجموعه مشخص است. از نامه‌های اجلال نظام پیشکار رضاقلی خان درتهران که کارهای او را دنبال می‌کرد مشاهده می‌شود که مشکلات نماینده‌ی حاکم برای گرفتن حکم و دستورالعمل و وجه برای حکومت چندان ساده نبود. از خلال این نامه‌ها می‌توان به شایعات و مسائل وقت در پایتخت نیز پی برد. مجموعه روزنامه مبارکه ابوشهر از جنبه تاریخ اجتماعی و اقتصادی ارزش دارد و در نوع خود کمیاب است. نحوه نگارش عرایض و مکاتبات، اگرچه در بعضی موارد مبالغه آمیز به نظر می‌آید، ولی در واقع ادبیات متداول آن دوران را منعکس می‌کند. «حکومت بوشهر» مجموعه اسناد و مکاتبات رضا قلی خان (سالار معظم) نظام السلطنه مافی (1319-20ق/ 1901-2م) است که به کوشش خدیجه نظام مافی نگاشته شده است.خدیجه نظام مافی فرزند محمدعلی خان و معصوفه مافی (نوه حسین قلی خان) می‌باشد.