نقش و نشان معنویت و هنر دینی در فرش ایرانی بررسی شد

به گزارش گنجینه رضوی، حمید کارگر موضوعاتی چون نقش فرش در آیین‌ها و مناسک دینی، در اماکن مذهبی و کاربردهای آیینی و مذهبی، پیوند فرش با وقف و نذر، بافت فرش با مضامین دینی، نقش باورها و اعتقادات دینی در فرش و نمادها و نشانه‌های دینی برفرش را محورهایی عنوان کرد که می‌توان بر روی آن پژوهش تفضیلی انجام داد.

فرش در آیین های مذهبی
حمید کارگر در ادامه به ذکر نمونه‌هایی از نقش فرش در آیین‌های مذهبی پرداخت و گفت: گرچه استفاده از فرش در مراسم سوگواری اهل بیت(ع) با تعزیه خوانی‌ها برای ما آشناست اما برخی از آیین‌های خاص به طور ویژه با فرش ایرانی پیوند خورده‌اند که برای نمونه می‌توان به آیین سنتی و مذهبی قالیشویان در مشهد اردهال یا آیین گیون ماتسوری در ژاپن اشاره کرد.
وی افزود: در آیین قالیشویان فرش به عنوان نمادی از پیکر علی بن محمدباقر(ع) هر سال با تشریفات خاصی از محل استقرار خود خارج می شود و با چوب گردانی اهالی فین کاشان تطهیر شده و باز به جای خود باز می گردد و در آیین گیون ماتسوری نیز که قدمتی بیش از هزار سال دارد، فرش بر ارابه‌ای نصب شده و به نیت دفع بلا و بیماری و با شباهت به آیین نخل گردانی چرخانده می‌شود.

قرابت فرش ایرانی با اماکن مذهبی
مدیر عامل شرکت فرش آستان قدس رضوی به قرابت فرش ایرانی با معماری اماکن مذهبی پرداخت و گفت: افزون بر هماهنگی طرح و نقشه فرش‌ها با کاشی‌کاری و سایر عناصر بصری این اماکن، شاهد کاربری‌های دیگر نیز در فضاهای مذهبی برای فرش هستیم که از جمله می‌توان به آویز شدن در ورودی‌های مکان‌های مقدس به عنوان پرده یا استفاده به عنوان سجاده ویژه ادای نماز اشاره کرد.
وی درباره پیوند وقف و نذر با فرش ابراز داشت: نام فرش به عنوان عنصر ثابت در موقوفات مرتبط با مکان‌های مذهبی ذکر شده است به گونه‌ای که در دوره‌های مختلف تاریخی، واقفان با وقف فرش از یک سو ارادت مذهبی خود را نشان می‌دادند و از سویی دیگر نیاز اماکن متبرکه را مرتفع می‌ساختند و نذر قالیبافان برای بافتن فرش ویژه مکان‌های مذهبی نیز در همین چارچوب قابل اشاره است.

ارتباط فرش با مضامین مذهبی
این مدرس دانشگاه در خصوص ارتباط فرش با مضامین و مفاهیم مذهبی به موضوع مرگ اندیشی اشاره کرد و گفت: استفاده از فرش روی مقابر، قرار گرفتن تابوت روی فرش، تکاندن گرد و غبار فرش بر روی تابوت اموات به نشانه همراه شدن غبار پای زائران اماکن مقدس با پیکر اموات نمونه‌هایی از این ارتباط است.

نمادهایی با مفاهیم فراوان
حمید کارگر در ادامه به برخی از نمادها و نشانه‌های موجود در فرش پرداخت و گفت: نماد و نشانه‌ها و مفاهیم فراوانی در فرش ایرانی به کار رفته‌اند که هر کدام به نحوی به معنویت و اعتقادات خاصی اشاره دارند.
وی در این خصوص به مصادیقی اشاره کرد و گفت: در فرش ایرانی میل به مرکزیت وجود دارد بدین معنا که حرکت از حواشی و پیرامون شروع می‌شود و به مرکز و متن می‌رسد و فرم‌ها در پیرامون دایره مرکزی متضمن مفهوم نقصان هستند و به هنگام تبدیل به مرکز گویی به نوعی کمال دلالت دارد، لچک‌ها و گل‌های پراکنده در ترنج کامل می‌شوند و این کمال‌گرایی متضمن مفهومی دینی است که در فرش ایرانی رخ داده است.
کارگر افزود: در فرش ایرانی وحدت در کثرت وجود دارد یعنی اسلیمی‌ها، ختائی‌ها و همه نقوش در عین تنوع و کثرت، از یک کل واحد تبعیت می‌کنند و فرش نیز در نگاهی کلان حاصل میلیون‌ها گره است که این گره‌ها در پیوند تار و پودها از کثرت به وحدت می‌رسد و کلی واحد را شکل می دهند.
کارگر در بخش دیگری از سخنان خود به پیوند نقش گیاهان و حیوانات با باورهای دینی یا اساطیری پرداخت و اعداد و تکرار نقوش را نیز متضمن مفاهیمی ویژه برشمرد.