كتاب «آرايه‌هاي قرآن: پيدايش و تحول براساس قرآن‌هاي خطي كتابخانه آستان قدس» بررسی و معرفی شد
به گزارش گنجینه رضوی، محمد تفرشی مولف اثر در این جلسه که در تالار کنفرانس کتابخانه مرکزی رضوی برگزار شد، هدف از نگارش این کتاب را شناساندن بخش‌هايي از اين ميراث عظيم هنري در نسخه‌هاي خطي قرآن كريم عنوان کرد.
خلق هنر از نیستی
وی با اشاره به دامنه مطالعاتی خود پیرامون تاریخ هنر در تمدن ها و تاریخ های مختلف، به زمینه های بروز و ظهور هنر اسلامی اشاره کرد و گفت: هنر اسلامی در بستری شکل گرفت که نسبتی با هنر نداشت و اعراب میراث ادبی خود را نه به صورت مکتوب بلکه به صورت شفاهی، سینه به سینه حفظ می کردند و چون کتابت نداشتند با هنر خوشنویسی و سیار هنرهای مرتبط به آن بیگانه بودند.
تفرشی، معجزه اسلام را آوردن کتاب در میان قومی عنوان کرد که با کتاب انسی نداشتند، اما طی قرون بعدی آنچنان پیشرفت کردند که بزرگترین و معروف ترین کتاب ها و کتابخانه های دنیا به نام مسلمانان ثبت شده است.
آشنایی با هنر سایر ممالک
تفرشی افزود: توسعه اسلام در سایر ممالک فرصتی برای آشنایی مسلمانان با هنر سایر سرزمین ها ایجاد کرد و مسلمانان با اعتقاد بر اینکه کلام الهی زیباترین کلام است در پی آن درآمدند که این زیبایی را در کتابت آن نیز لحاظ کنند به این صورت اهتمام 1400 ساله هنرمندان مسلمان در تذهيب و آرايه ساختن نسخه‌هاي خطي قرآن، ميراثي عظيم از طرح، رنگ و نقش‌مايه را بر جاي گذاشته است.
هویت مستقل هنر اسلامی
این پژوهشگر به ایجاد هویت مستقل هنر اسلامی در سده های نخست ظهور اسلام اشاره کرد و گفت: هنر اسلامی همیشه دارای یک مرکز است که کثرت نقش ها پیرامون آن صحبت می کند واصل کثرت در وحدت و وحدت در کثرت اساس و ذات هنر اسلامی است.
وی ادامه داد: هماهنگی بین اجزا از دیگر اصول هنر اسلامی است و در معماری اسلامی نیز می بینیم تمام طاق نماها گنبد و گلدسته ها را به عالم بالا و وحدانیت خداوند هدایت می کند.
تفرشی همچنین، نقوش هندسی را نمادی از عقلانیت خواند و اظهار کرد: نقوش اسلیمی احساس را در انسان به وجود می آورند و ذهن را وارد عالم خیال می کنند و در هنر تذهیب نقوش گیاهی و هندسی با هم همراه می شوند و همدیگر را تکمیل می کنند و هنر تذهیب را به کمالی می رسانند به طوری که نمی توان از آن چیزی کم یا زیاد کرد.
این پژوهشگر همچنین استفاده از نماد و پیروی از سبک های هنری هنرمندان قدیمی و پیشکسوت را از دیگر ویژگی های هنر اسلامی عنوان کرد.
وی تصریح کرد: هنرمند مسلمان در پی تصویر کردن عالم قدس است و به همین دلیل با الهام گرفتن از طبیعت به سراغ خلق تصاویری می رود که از طبیعت گرایی دور باشد و در این مسیر هنر تذهیب را خلق می کند که تا بی نهایت ادامه دارد و بیان کننده ذات بی کرانه الهی است.
معرفی گنجینه نوین
حجت الاسلام والمسلمین سید جلال حسینی، رئیس سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی نیز در این نشست با اشاره به وجود صدها هزار کتب و قرآن خطی در کتابخانه های اسلامی، این امر را نشان دهنده تلاش فکری خردمندان و دانشوران در سده های گذشته عنوان کرد.
وی گفت: کتابت قرآن هزار و 400 سال قدمت دارد از این رو قرآن بخش عظیمی از گنجینه های خطی کتابخانه ها را تشکیل می دهد.
حسینی با اشاره به هنرهای منحصر به فرد به کار رفته در نسخه قرآن های خطی موجود در کتابخانه مرکزی رضوی، تصریح کرد: هنر هم ابزار است، هم مقصد و هم هدف و فلسفه ها پشت این نقوش است که تا کنون واکاوی نشده.
وی با اعلام حمایت سازمان کتابخانه ها موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی از فعالیت های علمی، این اقدام را گامی در راستای معرفی این گنجینه به جهان عنوان کرد.
کتاب «آرایه های قرآن پیدایش و تحول»
کتاب آرایه های قرآن پیدایش و تحول براساس قرآن¬های خطی کتابخانه آستان قدس رضوی، تالیف محمد تفرشی است که با نظارت محمدرضا فاضل هاشمی به ثمر نشسته است.
این اثر با موضوع قرآن در هنر، تذهیب، قرآن خطی و تزیینات قرآن در شمارگان 50 نسخه توسط انتشارات سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی منتشر شده است.
کتاب مذکور در 7 فصل آرایه های سده نخستین اسلامی، آرایه های دوره عباسی، آرایه های دوره سلجوقی، آرایه های دوره ایلخانی، آرایه های دوره تیموری، آرایه های دوره صفوی و آرایه های دوره زند و قاجار را مورد بررسی قرار داده است.
نمونه‌هاي گردآمده در اين مجموعه، از قرآن‌ها و جزوه‌هاي خطي كتابخانه آستان قدس رضوي انتخاب شده است، اگرچه در برخي از دوره‌ها به‌ويژه دوران صدر اسلام، به سبب تعداد كم نسخه‌هاي برجاي‌مانده و به‌منظور ارائه پژوهشي كامل‌تر، از ساير منابع نيز بهره گرفته‌شده است.