هدف‌گذاری کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی برای اجرای برنامه‌های راهبردی در سال 1403
به گزارش گنجینه رضوی، کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی که در سال 1394 با شعار «هر خانه، یک کتابخانه رضوی»، به‌طور رسمی شروع به‌کار کرد، امروزه کاربرانی از کشورهای مختلف دارد که با مراجعه به وب‌سایت آن به نشانی «https://digital.aqr.ir»، از خدمات این کتابخانه بهره‌مند می‌شوند. در ادامه، پای صحبت‌های علی ضرابی، معاون برنامه‌ریزی و فضای مجازی سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی می‌نشینیم تا با برنامه‌های راهبردی فضای مجازی این معاونت در سال جاری در حوزه کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی، آشنا شویم.
راه‌اندازی سامانه جامع مدیریت اسناد و آرشیو دیجیتال
در راستای هوشمندسازی کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی، سامانه جامع مدیریت اسناد و آرشیو دیجیتال با محوریت تغییر نرم‌افزار کتابخانه دیجیتال از «تبیان» به «پاپیروس»، راه‌اندازی می‌شود. سيستم كتابخانه ديجيتالي پاپيروس از دسته سيستم‌هاي مديريت محتوا و دانش است. اين سيستم‌ها گردآوري و سازماندهي و ارائه سرویس‌هاي تحت شبكه و در يك كلمه چرخه عمر منابع كاغذي، صوتي، تصويري، فایل‌هاي رايانه‌اي و ساير منابع را با ارزش افزوده سيستم‌هاي مديريت دانش همراه كرده و توانايی‌هاي جديدي را در اختيار كاربران خود می‌گذارند. به‌این‌ترتیب، راه‌اندازی این سامانه با هدف تجميع محتواي الكترونيكي و ديجيتالي، سازماندهي و بازيابي اطلاعات، نگهداري بلندمدت ديجيتالي، تعامل گروه‌هاي مجازي و شكار دانش ضمني، ميان كنشي بين كتابخانه‌ها و آرشيوها، تدوين استانداردهاي ذخيره و بازيابي اطلاعات و انتشار تجربيات آن، در حال پیگیری است. در واقع، این سامانه برای دسترسی به نشریات به‌خصوص نشریات قدیمی، اسناد و کتابهای چاپی و مدیریت محتوای دیجیتال منابع، راه‌اندازی خواهد شد.
طراحی سامانه جامع مطالعه
همچنین طراحی پلتفرم موبایلی (زیرساخت گوشی همراه) کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی در قالب «سامانه جامع مطالعه»، از دیگر برنامه‌های این معاونت به منظور هوشمندسازی این کتابخانه است. این سامانه نیز با هدف ارائه امکانات یک سامانه کتابخوان برای کاربران و پژوهشگران در قالب پلتفرم موبایلی در مرحله مطالعاتی است. امکانات سامانه جامع مطالعه شامل یادداشت‌برداری (تبدیل عکس متن کتاب به متن)، استفاده از موتور جست‌وجوی گوگل و جست‌وجوی در جریان استفاده از سامانه، استفاده از سامانه به‌صورت آفلاین در راستای رعایت امنیت اطلاعات پژوهشی، امکان استفاده هم‌زمان از فرهنگ لغت در ترجمه مطالب و امکان خلاصه‌برداری و یادداشت‌برداری (کامنت‌گذاری) از مطالب کتاب است. از دیگر امکانات این سامانه می‌توان به امکان انتخاب تصاویر و نمودارهای صفحه و یا کتاب به‌صورت جدا از متن، تبدیل تصویر مطالب به متن از طریق امکانات OCR در سامانه، استفاده از هوش مصنوعی در جست‌وجوها و یافتن پاسخ، امکان دریافت پیشنهادهای مطالعاتی بر اساس رفتارهای اطلاعاتی کاربر (سیستم توصیه‌گر) و امکان دریافت گزارش‌های مدیریتی از سامانه، اشاره کرد.
انجام پروژه دفتر ویژه نخبگان
یکی دیگر از برنامه‌هایی که این معاونت امسال در دستور کار قرار داده، انجام پروژه سامانه «دفتر ویژه نخبگان» با ارائه خدمات نوین شخصی‌سازی شده در قالب پروفایل پژوهشی کاربران در کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی است. کتابخانه دیجیتال با استفاده از این سامانه می‌تواند با پرداختن به علایق، سلایق، نیازها و ترجیحات پژوهشگران و نخبگان جامعه، آنان را در دستیابی به منابع اطلاعاتی جدید و روزآمد در کمترین زمان یاری رسانده و با ارائه چنین خدماتی علاوه بر بهبود و ارتقاء سطح کیفی خدمات و افزایش رضایتمندی پژوهشگر خود، در حفظ مخاطبین دائمی و جذب مخاطبین جدید، اقدامات مؤثری را انجام دهد که از این نظر، ضرورت توجه علمی به این پروژه روشن است. به عبارت دیگر، با هدف کلی ارائه خدمات مبتنی بر وب و فراهم کردن بستر تعامل و ارتباط پژوهشگران با امکان ایجاد پروفایل پژوهشی در سطوح مختلف، به ارائه خدمات به افراد منتخب خواهد پرداخت.
امکان دسترس‌پذیری به محتوای نشریات قدیمی
همچنین امکان دسترس‌پذیری به محتوای نشریات و اسناد قدیمی و همچنین قابلیت بازیابی اطلاعات با استفاده از فناوری نویسه‌خوان نوری، از دیگر برنامه‌های راهبردی است که در دستور کار کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی قرار دارد. در واقع، نویسه‌خوان نوری، یکی از فناوری‌های مرتبط با هوش مصنوعی در کتابخانه‌ها است که به‌صورت گسترده‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرد. این فناوری که به‌طور معمول در نرم‌افزارهای OCR اجرا و به‌کار گرفته می‌شود، امکان تبدیل خودکار متون موجود در تصاویر اسناد و نشریات قدیمی را به متون قابل جست‌وجو و ویرایش توسط رایانه‌ها فراهم می‌کند. این قابلیت برای کتابداران و همچنین کاربران و پژوهشگران در کمک به یافتن اطلاعات مورد نیاز خود بسیار مهم و ضروری است.
پروژه خدمات پژوهشی نخبگان
با توجه به ظرفیت نیروهای خادمیار در سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی و امکان بهره‌گیری از ظرفیت اعضای هیئت علمی دانشگاه‌ها و حوزه‌های علمیه و پژوهشگران و مقاله‌نویسان با تجربه در موضوعات علمی گوناگون، طرح راه‌اندازی پروژه سامانه مشاوره پژوهشی برای متقاضیان این خدمات در معاونت برنامه‌ریزی و فضای مجازی سازمان نیز در حال بررسی است. فعالیت این سامانه با نام‌نویسی و درخواست کاربران در سایت کتابخانه دیجیتال آغاز و پس از ساماندهی و برنامه‌ریزی، امکان دسترسی به مشاوران انتخاب شده در رشته‌های موضوعی گوناگون از طریق گفت‌وگوی صوتی و متنی، با طرح پرسش و پاسخ برای کاربران با مشاور مورد نظر آنان، فراهم می‌شود.
توجه به استانداردهای جهانی و نظرات مراجعان
همچنین با توجه به ضرورت همگامی با پیشرفت‌های جهانی در حوزه سازماندهی و آرشیو منابع دیجیتال، بررسی استانداردها و بومی‌سازی آن‌ها به‌منظور سازماندهی و بازیابی منابع دیجیتال کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی، به‌عنوان یکی از برنامه‌های راهبردی امسال کتابخانه، دنبال می‌شود.
دراین‌میان، علاوه‌بر ارتقای سطح کیفی سازماندهی منابع دیجیتال بر حسب استانداردهای جهانی، راه‌اندازی سامانه یکپارچه نظرسنجی سازمان با هدف دریافت نظرات مراجعان و استفاده‌کنندگان از خدمات کتابخانه آستان قدس رضوی در حال پیگیری است. این سامانه قابلیت نظرسنجی از تمام حوزه‌های فیزیکی و مجازی به‌صورت هم‌زمان را دارد. با نصب این سامانه در ورودی تالارهای سازمان، اطلاعات و نظرات اعضا و مراجعان جمع‌آوری و برای بالابردن سطح کیفی خدمات مورد تحلیل و استفاده قرار می‌گیرد.