جایگاه برجسته موزه‌های حرم مطهر رضوی در حوزه گردشگری کشور
به گزارش گنجینه رضوی، در حال حاضر، 10 هزار اثر نفیس و موزه‌ای در چهار ساختمان مجزا و 17 گنجینه تخصصی در حرم مطهر رضوی و همچنین در جوار این بارگاه ملکوتی، در معرض دید بازدیدکنندگان قرار دارد. به مناسبت پنجم مهرماه، «روز گردشگری» با عبدالحسین ملک‌جعفریان، رئیس اداره گنجینه‌های موزه آستان قدس رضوی با محوریت جایگاه موزه‌های این آستان مقدس در حوزه گردشگری کشور و نگاه زائران داخلی و خارجی به این موزه‌ها، به گفت‌وگو می‌پردازیم که در ادامه می‌خوانید.
در ابتدا، به مسیر پُر فراز و نشیبی که موزه‌های آستان قدس رضوی در طول تاریخ پشت سر گذاشته است، اشاره بفرمایید.
بررسی تاریخ آستان قدس رضوی نشان می‌دهد اشیایی که علاقه‌مندان و زائران مخلص حضرت رضا (ع) بر حرم مطهر رضوی، وقف یا نذر می‌کردند، پس از مدتی که مورد استفاده قرار می‌گرفت، بنا به ضرورت، تعویض می‌شد و جای خود را به دیگر اشیای اهدایی می‌داد. این اشیای بدون استفاده به مکان خاصی به نام «خزانه» منتقل و در آنجا نگهداری می‌شد که آن را می‌توان هسته اولیه موزه آستان قدس رضوی دانست. دراین‌میان، سنگ بنای اولین موزه آستان قدس رضوی در سال 1316 گذاشته شد تا این موزه در سال 1324 در جوار مقبره شیخ بهایی گشایش یابد. به‌این‌منظور در آن زمان، تعدادی از اشیای خزانه انتخاب شد و در سالن‌های این موزه به نمایش درآمد. در سال 1356 نیز اشیای موزه برای نمایش به ساختمان جدیدی منتقل شد که در قسمت شرقی رواق امام خمینی (ره) حرم مطهر احداث شده بود. در نهایت، در طبقه همکف این ساختمان، موزه عمومی آستان قدس رضوی بازگشایی شد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز شاهد رشد چشمگیر تعداد موزه‌های آستان قدس رضوی هستیم چنان‌که در سال 1364، اولین موزه تخصصی آستان قدس رضوی با عنوان «موزه قرآن و نفایس» و در سال 1401، هفدهمین موزه آستان قدس رضوی با عنوان «گنجینه تخصصی نهج‌البلاغه و صحیفه سجادیه»، افتتاح شد.
در حال حاضر این موزه‌ها چه جایگاهی در حوزه گردشگری کشور دارد؟
موزه‌های آستان قدس رضوی با بیش از 800 هزار نفر بازدیدکننده در سال، یکی از پربازدیدترین موزه‌های کشور به‌شمار می‌آیند. در حقیقت، اصالت اشیاء و نمایش آثار نفیس، نگهداری اصولی و نمایش استاندارد موزه‌ای آثار، تنوع بالای آثار در معرض نمایش که متناسب با علاقه مخاطبان موزه‌ها است و مهم‌تر از آن، انتساب موزه به آستان ملائک پاسبان امام مهربانی‌ها، موجب جایگاه برجسته و منحصربه‌فرد موزه‌های این آستان مقدس در کشور شده است.
کدام موزه‌های این آستان مقدس بیشتر مورد توجه زائران قرار دارد؟ چرا؟
موزه تاریخ حرم رضوی، پرمخاطب‌ترین موزه آستان قدس رضوی در نگاه زائران مشتاق است و بازدیدکنندگان آن بیشترین ارتباط بصری، معنوی و حتی ذهنی را با آثار این موزه برقرار می‌کنند. چراکه در موزه تاریخ حرم رضوی، آثاری به نمایش گذاشته شده که روزگاری توسط دلدادگان حضرت رضا (ع) بر بارگاه ملکوتی رضوی، وقف یا نذر شده است و اکنون به‌دلیل گذشت زمان، نفاست پیدا کرده و به اصطلاح موزه‌نشین شده است. این موضوع، ارزش ویژه‌ای برای بازدیدکنندگان این موزه دارد چنان‌که بسیاری از زائران، بازدید از آثار آن را در کنار زیارت مضجع شریف انیس النفوس (ع) در برنامه سفر خود قرار می‌دهند.
گنجینه مدال نیز مورد توجه بسیاری از بازدیدکنندگان موزه‌های آستان قدس رضوی به‌ویژه نسل جوان قرار دارد، زیرا مدال‌ها، نماد افتخار و نشان‌دهنده نقطه پایان یک مسیر پُر هیجان یا شاید یک مسیر طولانی؛ در یک رشته ورزشی، شاخه‌ای از علم و حوزه‌ای از هنر و مهارت هستند. همچنین مدال‌ها، یادگاری از روزی هستند که صاحبان‌شان بین چندین رقیب برگزیده و بر بالای سکوی افتخار، تحسین دیگران را به خود جلب کرده‌اند. افزون‌براین، مدال‌ها وقتی در مکانی همچون موزه به نمایش در می‌آیند، به ابدیت پیوند می‌خورند و این امر برای بازدیدکنندگان جذاب است. همچنین، جالب است بدانید بسیاری از بازدیدکنندگان موزه خود را در افتخارآفرینی و کسب مدال توسط ورزشکاران سهیم می‌دانند، چراکه هنگام مسابقه برای پیروزی ورزشکار محبوب خود دعا کرده و اکنون به نوعی ثمره دعای خویش را در ویترین موزه می‌بینند. موزه تخصصی فرش حرم مطهر رضوی نیز به‌دلیل نمایش دست‌بافته‌های نفیس از گوشه و کنار ایران، مورد استقبال بازدیدکنندگان موزه‌های این آستان مقدس قرار دارد. نباید فراموش کنیم که هنر فرش‌بافی، هنری ملی برای ایرانیان محسوب می‌شود و می‌توان ایران را مهد قالیبافی جهان دانست. در حقیقت، به‌دلیل آشنایی بازدیدکنندگان با این هنر، تماشای موزه فرش مورد درخواست بسیاری از زائران و مجاوران است. موزه هدایای مقام معظم رهبری نیز از نظر تنوع آثار اهدایی از سوی شخصیت‌های داخلی و سران کشورهای مختلف خارجی به معظم له و همچنین نمایش هنر و صنایع‌دستی ملل گوناگون، مورد توجه بازدیدکنندگان موزه‌های این بارگاه ملکوتی قرار دارد.
نگاه بازدیدکنندگان داخلی و خارجی به این موزه‌ها چه وجه تمایز خاصی دارد؟
بازدیدکنندگان خارجی از دریچه بازدید از موزه‌های آستان قدس رضوی بیشتر به اهمیت تمدن کهن ایران پی برده و با نگاه تحسین و شگفتی به آثار موزه‌ای در هنرهایی همچون فرش‌بافی، میناکاری، منبت‌کاری، معرق‌کاری، کاشی‌کاری و... که خاستگاه آن‌ها در ایران است، می‌نگرند. در حالی‌که بازدیدکنندگان داخلی بیشتر با دیده غرور به گذشته و تحسین نیاکان خویش، از آثار این موزه‌ها دیدن می‌کنند.
مهمترین برنامه‌های امسال اداره گنجینه‌های موزه آستان قدس رضوی برای جذب هر چه بیشتر زائران و مجاوران فرهنگ‌دوست در این موزه‌ها چیست؟
راه‌اندازی «مقبره امیرملکشاه» به‌عنوان هجدهمین موزه آستان قدس رضوی، تعویض تمامی قرآن‌های موزه با نسخه‌های خطی نفیس دیگر و همچنین تعویض فرش‌های موزه فرش با دیگر دست‌بافته‌ها از مناطق مختلف فرش‌بافی ایران، از جمله برنامه‌های اداره گنجینه‌ها تا پایان سال 1403 است.