هزار نسخة خطی و چاپ سنگی از «شیخ کليني» در کتابخانۀ مرکزی آستان قدس رضوی

افزون بر يک هزار نسخة نفيس خطی و چاپ سنگی از آثار شیخ کليني اعم از تألیف، ترجمه، شرح و حاشیه در کتابخانۀ مرکزی آستان قدس رضوی موجود است که قدمت آن‌ها به قرن دهم مي‌رسد و برخي از اين نسخه‌ها، با هنرمندي تمام زينت داده شده است.

به گزارش روابط ‌عمومی و امور بین‌الملل سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، کارشناس مسئول ادارۀ مخطوطات این سازمان اعلام کرد: ثقه الإسلام محمد بن يعقوب بن اسحاق کليني رازي (305 تا 381 ه.ق) معروف به «شیخ کليني»، مشهورترين دانشمند فقيه شيعه در نيمه اول قرن چهارم هجري قمري است که بالغ بر يک هزار نسخه نفيس شامل بيش از 600 نسخه خطي و حدود 400 نسخه چاپ سنگي از آثار وي در کتابخانة مرکزي آستان قدس رضوي نگهداري مي‌شود؛ برخي از نسخه‌ها تأليف و برخي ديگر ترجمه و شرح و حاشيه بر آثار وي است.

سيد محمدرضا فاضل هاشمي با بيان اينکه معروف‌ترين اثر کليني، کتاب «الکافي» است، توضيح داد: اين کتاب مهم‌ترين کتاب از مجموعه کتب چهارگانه حديثي مذهب تشيع است و نسخه‌هاي فراواني از آن، در آستان قدس موجود است که در این میان، مجموعه نفیسی به کتابت قرن دهم با تذهیب فوق‌العاده زيبا و جلد روغني توسط واقفي از کشور هند، وقف آستان قدس رضوي شده است.

فاضل هاشمي اضافه کرد: يکي از نسخه‌هاي کافي به کتابت قرن دهم، به خط نسخ 25 سطري و نسخه‌اي نيز به کتابت سال 1009 هجري قمري به خط جمال‌الدين بن محمد قاسم حيراني است و برخي نسخه‌ها نيز داراي بلاغ بوده و مقابله شده است.

وي به نسخه‌هايي از کافي به کتابت قرن دوازدهم با ويژگي‌هاي هنري ارزشمند اشاره کرد و گفت: نسخه‌اي به خط نسخ 15 سطري، عناوين به شنگرف، بر فراز برخي عبارات، خطي به شنگرف و در پايان برخي جملات گوي کوچکي به رنگ شنگرف گذارده شده با جلد تيماج عنابي ضربي با ترنج و سرترنج که جلد آن داراي ترنج و دو سر ترنج گل و بوته‌اي بوده و درون جلد طرح ابر و باد با نخ‌هاي الوان به چشم مي‌خورد؛ در برگ اول ترجمه نيز برخي از رجال حديث به نقل از رجال ميرزا محمد است.

فاضل هاشمي ادامه داد: نسخه ديگر به کتابت 1101 هجري قمري به خط نسخ 25 سطري بر کاغذ حنايي، داراي سرلوح مرصع، کتيبه و پيشاني مذهب، سرلوح زرين با زمينه لاجورد و گل و بوته و جدول کل صفحات با تحرير و لاجورد است.

وي به دو نسخه ارزشمند از کتاب «الشافي في شرح الکافي» تأليف «خليل بن غازي قزويني» اشاره کرد و افزود: اين کتاب شرحي نسبتا مبسوط است که در آن، نکات ادبي، بديعي و لغوي کاملا مورد بررسي قرار گرفته است؛ تاريخ تأليف و کتابت اين نسخه قرن يازدهم است به خط نسخ 19 سطري، عناوين به شنگرف، جلد تيماج با ترنج و سرترنج که اهدايي مقام معظم رهبريست.

کارشناس مسئول ادارۀ مخطوطات تصريح کرد: نسخه‌اي از «الصافي في شرح الکافي» به قلم خليل بن غازي قزويني به کتابت قرن يازدهم موجود است که خط متن و حاشيه نسخ بوده، داراي سرلوح، ترصيع، جدول، زراندازي ميان سطور، جدول‌بندي به زر و تحرير مشکي، صفحه اول داراي سرلوح زرپوش منقش بين سطور زراندازي شده به زر مفرس که در حاشيه برخي اوراق آن، مقابله (بلغ و بلاغ) به چشم مي‌خورد.

وي خاطرنشان کرد: از ديگر آثار، «منهج اليقين» است که شرح وصاياي امام جعفر صادق عليه‌السلام است و «علاءالدين محمد بن ابي‌تراب گلستانه اصفهاني» آن را شرح کرده، و نيز نسخه‌اي از شرح اصول کافي به ضميمه مفاتيح الغيب، شرح «محمد بن ابراهيم صدراي شيرازي که «فخرالمحققين شيرازي» آن را وقف کرده است.

فاضل هاشمي ادامه داد: همچنين شرحي بر کافي از «محمد بن حيدر رفيعا» موجود است که در زمان حيات مؤلف در قرن دهم کتابت شده عناوين به شنگرف با ترنج و سرترنج، اهدايي مقام معظم رهبريست.

وي با بيان اينکه از ديگر آثار شيخ کليني، تعبيرخواب، رسائل ائمه اطهار، الرد علي القرامطه است، بيان کرد: بر کتاب کافي، علما و دانشمندان بسياري شرح نوشته‌ و حاشيه زده‌اند که از مهم‌ترين آن‌ها، شرح علامه محمدباقر مجلسي است که نسخه آستان قدس اهدايي مقام معظم رهبريست.

گفتنی است که روز نوزدهم ارديبهشت‌ماه در تقويم رسمي کشور، روز بزرگداشت شيخ کليني نامگذاري شده است. وي در 329 قمري درگذشت و در بغداد به خاک سپرده شد. برخي علما معتقدند که کتاب کافي بر امام زمان عليه‌السلام عرضه شد و آن حضرت فرمود: «همين کتاب، شيعيان ما را بس است.»